Geweerfabriek Culemborg.

 

 

 

 

 Mei 2022.  

 Antique Weapons  Nederland Antieke wapens.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Culemborgs geweerfabriek.

 Directeuren, Jean Dusseau 1759-1777. A.J.van Schenk 1777-1798. David Maritz 1798-1809. DE VILLERS 1809-1812.

 Het is een heel gedonder met die Hollandse geweerfabriek en ook zo typisch Nederlands.

Te laat, altijd te laat en dan eigenwijs. Heel erg Nederlands eigenwijs. Iedere commandant zijn eigen model wapen en dan die Inspecteur B.E. Paravicini de Capelli. Hij gaat een nieuw Staats model ontwikkelen. Het mislukt als een combinatie van te veel ideeën of voorwaarden samengebracht in een wapen. Natuurlijk het was hard nodig dat er enige uniformiteit in de Hollandse bewapening zou komen. Het heet voortschrijdend inzicht. Maar wel op z'n Hollands kneuterig.

Geschiedenis. Je zou toch denken dat de mensheid er iets van leert. Nee dus. Ook nu in 2022 is het weer oorlog.

Er is heel wat te vinden over die Culemborgse Geweerfabriek op het internet. Dat ga ik niet allemaal herhalen. Trouwens, de meeste wapenverzamelaars kijken alleen maar plaatjes dus hier wat fragmenten. Mogelijk heeft U er wat aan.

 

Culemborgs geweer uit de Bataafse tijd, 7e 1/2 Brigade 1e Bataljon.

Op de foto met een latere haan.

 

De moeite waard om te lezen. Soms heb ik er delen uit overgenomen.

De aanschaf van infanteriegeweren, 1750-1850 Een studie over defensieaanschafprocessen
de Beaumont, E.A.H.M.J.

de Beaumont schrijft.

Het op initiatief van B.E Paravicini de Capelli in 1792 geadopteerde Staatse geweer mocht dan wel goed geweest zijn om bij de parade te dienen, maar voor oorlogsgebruik was het minder geschikt. Het wapen was (top)zwaar, de soldaat kon het niet goed op de schouder zetten en er niet mee richten.
Bovendien schrok de zware terugstoot hen af, vooral in de hitte van het gevecht. Hoewel het
wapen bedoeld was de vuursnelheid te vergroten, werkte de constructie averechts. 

 Over dit geweer uit Oranienburg schrijf ik in mijn Blog van 2016.

Ontstaan omstreeks 1790 maar daarover kunt U alles lezen in ARMA 2019 het jaarboek van het Nationaal Militair Museum. Ook Wapenfeiten van de Vereniging Nederlandse Wapenverzamelaars februari 2021 schrijft erover. Het onderzoek en de artikelen gedaan en geschreven door Wout Dreschler.

In 1801 werd besloten de zware cilindrische laadstok te vervangen door een lichtere enkele peervormige, zoals bij het Franse leger in gebruik.  Later werd dit wapen bekend onder de naam verbeterd Model van 1801.  Dat was weliswaar een stap in de goede richting, maar loste het probleem van de rechte kolf niet op. Dat werd aangepakt in 1803. De in oktober van dat jaar bij Gosuin jr. en Devillers bestelde 20.000 ladenhouten waren bestemd geweren met rechte kolven te remonteren (te vervangen) door kromme. Het gebruikelijke model.                   Voordat met de operatie kon worden begonnen, werden conform een door Paravicini de Capelli aan hem ter hand gesteld model door Thone twaalf nieuwe infanteriegeweren met kromme kolven voorzien om te dienen tot algemeen model. Om de zaak te bespoedigen, werd de opdracht verdeeld tussen Maritz, Thone en de geweermakers Boussu en Pelissien die gezamenlijk als aannemer optraden. Ieder kreeg een contract voor het remonteren van 5.000 geweren. Dit geweer staat ook wel bekend onder de naam Geremonteerd Model van 1803. In november 1805
Ook werd een soortgelijk contract goedgekeurd voor 9.000 stuks gesloten met meester geweermaker Theodorus Kuhr, een voormalig ladenmaker aan de geweerfabriek die na onenigheden met Maritz daarvan was vertrokken. Daarvoor werden 12.000 ladenhouten aangekocht die geleverd werden door de voormalige directeur van de geweerfabriek Von Schenck. Als ik alles optel kom ik aan 3x5000+9000=24000.

 

2023 op Franse veiling.Het op initiatief van B.E Paravicini de Capelli in 1792 geadopteerde Staatse geweer

                                                CHARLEVILLE ALS KOLFSTEMPEL

Lang 144,5cm. Loop 106cm. Kaliber 19mm.

 

Eerste Halve Brigade derde bataljon Geweer N 104. Of Grenadiers Gew, No, 104. Bataafse tijd.

Conditie, zo uit een depot, ijzer egaal zwart. Heel veel houtworm.

Hamerprijs € 700.-- Inclusief opgeld zal het € 900.-- zijn.. 

Op de een of andere manier is dit geweer in de opslag gekomen in Charleville. Daar een hele grote wapenfabriek waar b.v. in1812 50.000 wapens geproduceert werden. Hoe? Het zal wel een raadsel blijven. Toch CHARLEVILLE op de kolf gezet.

Op het Slot KULEMBORG.

Heeft het zijn remontage ontlopen.

Op dezelfde veiling en dus waarschijnlijk ook uit dezelfde bron,

Dit geweer Lang 147cm. Gewone kolf. Ook hier op de kolf CHARLEVILLE. Het slot. I Gosuin á Liege.

Er is een stuk weggehaald verwijderd van de messing band bij het slot. De loopband daarvoor is vervangen. De voorband is origineel gebleven. Hamerprijs € 1786.-- dat wordt totale kosten € 2200.--.

 

Het geremonteerde geweer model 1803 ziet er dan zo uit.

 

Het hier afgebeelde geweer M 1803 is direct afkomstig uit een oud depot of opslag. Niet helemaal correct, de bovenste haanlip met zijn schroef en de cordonbeugels ontbreken en de schroef in de loopstaart is fout. Wel de extra geleidingsnok boven op de pandekselveer. De oude ijzeren pan en het oude model haan.

Dat lijkt vervelend niet 100% maar veel belangrijker is, hier is een zuiver eerste model M 1803.

Herkomst 67435 Neustadt (D).= 120km. ten oosten van Metz. Metz een belangrijke verzamelplaats van Hollandse troepen in de Franse tijd.

Neustadt en al het gebied ten westen van de Rijn door Frankrijk ingelijfd 1798-1814. Heet dan het Departement du Mont-Tonnerre.

Gezien de conditie, duidelijk nog niet eerder in verzamelaars handen geweest. Ik hecht waarde aan de herkomst en dat is hier Neustadt en omgeving. Dat nodigt uit voor verder onderzoek krijgskundig en de Hollanders.

Het Franse leger rukte op en bezette in het najaar van 1794 de linker Rijnoever. 

 

Hier in de geweerfabriek van Culemborg gemaakt eerst als model 1790. Later  Geremonteerd.

Dan, M 1803. Alles in messing gemonteerd en met de uitholling in de kolf.

De nieuwe messing kolfkap met 2 schroeven.

Er is al het e.e.a. afgekeken van het Franse model 1777.

Bovenop de loop de keur. Het Culemborgse stadswapen.

 

Op de slotplaat DM = David Maritz !746-1827 uit zijn periode in Culemborg 1798-1809.

 

 

 

 

Later komt de messing pan en de nieuwe haan. Wel blijft het volledig messing beslag.

Het lijkt erop dat de pan, een beetje schuin, een latere vervanging is.

 

 

Tenslotte wordt het de Franse M1777. met zijn ijzeren beslag. Van 1806 t/m 1810 Koninklijke geweerfabriek.  1811-1812 ????

 

 

 

 

 

 Geweer uit USA verzameling.

Vuursteengeweer, Frans musket Modèle 1777, Koninklijke Geweerfabriek Culemborg, 

Lang 152.6 cm Loop 113,8cm. Kaliber 17,6mm. Gewicht 4,4kg. Met rechte pan. Rijksmuseum.

Let op de stand v.d. messing pan. Recht of schuin. Hieronder een model 1777 gedateerd 1811 met een schuinstaande pan. Origineel of latere verbetering?

Het is een chaos op vele plaatsen in onze wereld. Ook in Nederland. De oorzaak heeft alles te maken met wat ik zou noemen "het verlicht denken". waaruit de volksopstanden ontstaan tegen de macht, de vriendjespolitiek en de zelfverrijking van het establishment. Nederland 1783-1786. Frankrijk 1789-1799. En daar in Frankrijk komt Napoleon die zijn einde zelf regelt met zijn gang in 1812 naar Rusland. Herkent U het patroon? Rusland, Stalin, Chroesjtsjov, Gorbatsjof en nu Poetin. Zijn ze te lang aan de macht, ze worden GOD.

Directeuren geweerfabriek Culemborg.

Jean Dusseau 1759-1777. A.J.van Schenk 1777-1798. David Maritz 1798-1809. DE VILLERS 1809-1812.

Oorlog is de aanleiding, Holland wil zijn eigen geweerfabriek. Oorlog of oorlogsdreiging, veel vraag. In de minder gespannen tussenperiodes minder vraag. Veel vraag, Culemborg heeft te weinig capaciteit. Particuliere tussenpersonen gaan zich met leveranties bemoeien

Het Bataafse Getrokken Geweer.  

                                            Jagers of scherpschuttersgeweer.

Ach, scherpschuttersgeweer, het gaat hier meer over de afstand. De dracht was verder en dat had in sommige omstandigheden voordelen t.o.v. het gebruikelijke Carree op het slagveld.

Foto van het het Nationaal Militair Museum. Maker en maten worden niet vermeld.

Het is een klassiek verzamelaars verdriet. Ja zo,n geweer heb ik ook eens gehad. Wist toen niet precies wat het was en heb het geruild. Achteraf altijd spijt. Het is mijn verhaal uit 1980.                                  Dan komt mijn geweer van 40 jaar geleden weer te koop. Heel bijzonder. Forse prijs en niet perfect maar toch, ik heb het maar gedaan. Gekocht. Weer toegegeven aan de emotie.

En dan komt het onderzoek. Ik wil er alles van weten. Er zijn in musea boeken en collecties een aantal exemplaren bekend.

E.A.H.M.J. de Beaumont, Schrijft in zijn studie.

-Daarnaast was ingevoerd het Infanterie Geweer verbeterd Model van
1801, dat in gebruik was bij de artillerie, de infanterie van linie en de jagers. Verder waren
ingevoerd bij de compagnieën infanterie veteranen het Model van 1799, bij het Legioen
Velites (jongeren/licht bewapende infanterie) het Jager Geweer Model 1798 en bij de garde
te paard en de regimenten huzaren de Karabijn Model 1807. Hiervan waren het Model van
1799 en het Jager Geweer Model 1798 van een cilindrische laadstok voorzien.  In 1801 werd
besloten de zware cilindrische laadstok te vervangen door een lichtere enkele peervormige,
zoals bij het Franse leger in gebruik-.

Het leger geweer met de getrokken loop heeft alles te maken met de veranderende veldslag en strijd tactiek. Flankgevechten worden belangrijker en zo ook het optreden in kleinere groepen. Het is lichte infanterie de Tirailleur of de Jager. Begin 1800 wordt er besloten tot de aankoop van 13000 infanteriegeweren, 3500 getrokken jagerbussen en 3500 getrokken jagergeweren.

Die bestellingen van wapens blijven problematisch. De republiek wil voor een dubbeltje op de eerste rang zitten. Hun eigen wapenfabriek Culemborg kan niet genoeg leveren of is te duur. Om tot een laagste prijs te komen gaat de republiek in 1798 openbaar aanbesteden. Particuliere ondernemers springen in het gat als tussenpersoon. Het levert alleen maar vertraging op. Uiteindelijk wordt het, vaak via die tussenpersoon, verdelen over verschillende wapenmakers in Nederland maar nog vaker in Luik waar ook die Nederlandse wapenmakers meestal hun onderdelen vandaan halen. Uitzondering is Culemborg.

Onderdeel van al die overeenkomsten is inruil van oude wapens. Daar moet de republiek vanaf, wordt dan een prijs voor gerekend en heeft de republiek minder uitgaven. Al met al leidt het meestal tot teleurstellingen. Beloftes en leveranties worden niet nagekomen, de kwaliteit is vaak droevig. Veel wapens komen niet door de keuring.

Allemaal te lezen in de studie van E.A.H.M.J. de Beaumont. 

 

 C.G.J. Pannekeet

De oorlog van 1799 in Noord-Holland

Slootdorp 20 november 2019 Schrijft in zijn bijzonder uitgebreide en complete studieover deze oorlog,

 

   De Jagers waren verdeeld in Jagers 1e klasse en jagers 2eklasse zonder dat er echter verschil in salaris was. Een derde deel van iedere compagnie bestond uit Jagers 1^e klasse en tweederde deel uit Jagers 2^e klasse. De Jagers 1^e klasse waren ervaren lieden van goed gedrag en de beste schutters van de compagnie. Zij waren voorzien van een korte Jagerbuks en een zogenaamde hartsvanger (hertenvanger), een korte sabel die ook dienst kon doen als bajonet. De Jagers 2eklasse moesten ook van goed gedrag zijn maar waren minder goede schutters. Zij waren uitgerust met een getrokken geweer met bajonet en hartsvanger. Zij hadden een patroontas met twee vakken. Een vak voor zogenaamde rollende kogels en een voor paskogels terwijl de Jagers 1e klasse alleen paskogels bij zich droegen

 

 

 

In de boeken van Visser is het geweer te zien op Blz. 280/81 Volume 1 Part 4.

Maker. Henry Nicolas Martiny Luik. Bijzonder, op de loop een vizier. Loop met 9 trekken.

 

 

M:S:N: 72 ? 13e Compagnie (Sergeant?) Wapen Nr. 72

In een contract v.d.Culemborgse geweerfabriek uit 28-01-1777 Regimenten Westerlo Luit. Col. regiment Mariniers de Coll fougeoud met Jean Dusseau. word gemeld, 2e bataljon 310 geweren. 2 Voor sergeanten 3 voor Officieren der Grenadiers. Per compagnie 44 letter J.K.L.M.N.O Volgens het model v.d.Gardes à Pied Hollandaise. Op de loop merken. R.N. 21. Officier H.O.1- 2 of 3 = 3 stuks. Sergeant H.S.1 en H.S.2 = 2stuks.

Dit suggereert dat de O voor Officier en de S voor Sergeant staat. R.N. 21 = Regiment Nationalen nr.21  (Toen nog Mariniers) H =  8e Compagnie O = Officier  S = Sergeant + wapennummer.

Of die S voor sergeant 20 jaar later nog toegepast wordt is onduidelijk.

Kempers op blz.84/85.

Maker Thone.& Zoon Amsterdam. Geen vizier. 8 Trekken.

 

 

 

 

 

 

Hieronder, Maker Droixhe a Liège. Geen vizier. 8 spiraal trekken. Lang 133cm. Loop 93,7cm. Kaliber 16mm.     Mankementen. Achterste loopband en loopbandveer niet correct. Het pompdtokpijpje hier bevestigd met een pennetje maar de sporen in het hout vertellen dat het een schuifje moet zijn gelijk aan het geweer op de eerste foto van het NMM.

 

 

De kordonbeugel ontbreekt en het laadstokpijpje wordt vastgehouden door een pennetje i.p.v. een schuifje. Dat schuifje is hier ook nodig want om de achterste loopband te verwijderen moet het pijpje weg. De loopband gaat er niet overheen. 

De vorm v.d. zijplaat, de kolfkap, de trekkerbeugel en de vlakke slotplaat zijn ook te vinden op de kortere Jagerbuks

Met rechte messing pan.

 

Op de Kolfkap 4. C    S     No  5

4e Compagnie Scherpschutters

Wapen, geweer No. 5.

Gegevens Archief Culemborgse geweerfabriek.  27-1-1797 Groningen 330 getrokken geweren + bajonet Fl.15.-- 387 Buksen á Fl.14.-- met hartsvangers met gladde greep.

 

 

 

 

Op de TOWER site is het volgende te vinden.

 

Waar het hier om gaat is het middelste geweer. De voorste loopband ontbreekt.

Daarmee komen we aan 4 leveranciers/makers.

Culemborg, Droixhe, Thone en Martiny.

Uiteindelijk zijn er toch geweren geleverd al komt er pas wat rust in de tent tegen 1806. En dan komt Lodewijk Napoleon. 

Onderlinge handel/leveringen.

Uit de contracten v.d. Culemborgse Geweerfabriek komen een aantal namen voor van collega geweermakers/wapenleveranciers.

Bury.J. Luik.  Constant.L. Rotterdam.  Erttel. Frank.J. Amsterdam.  Fokkenberg Utrecht.  Heus. de.J.  Knapen. P. van. Peres. Solingen en Amsterdam.  Thone Amsterdam.  Thonus Groningen. Tomson Rotterdam. 

Arbeiders/werknemers. 

Veel namen van werknemers zijn te vinden in de archieven van de geweerfabriek en nog steeds wonen er nazaten in Culemborg. Import vaak uit Liège en ook uit Zwitserland.

Kinderarbeid is ook heel gewoon. Hieronder 9 jaar maar ook 11 jarigen komen op de lijsten voor.

Als voorbeeld Benedictus Saltzherr. Geboren 1728 Rijfenacht. Worh kanton Bern. Overleden 1800 Culemborg. Hij is kogelvorm en Kratzer Smit. Hoogstwaarschijnlijk als soldaat voor een Zwitsers regiment in de Republiek gekomen. Genoteerd in Nijmegen 1755 en Maastricht in 1758. Dan Culemborg in 1766. Wordt daar genoteerd in 1783 als aftrecker Smit en in 1786 tot 1794 als Dagloner.

Op 21 februari 1766 wordt zijn zoon Emanuel Saltzherr in Culemborg geboren. Overleden 1821. Hij begint in 1775 te werken bij de Geweerfabriek. Dan 9 jaar oud. Tenminste, dat schrijft hij zelf in een brief aan Zijne Excellentie de Heer Commissaris generaal voor het Departement van Oorlog in maart 1814. 9 Jaar, dat zal als leerling zijn geweest zijn want even verder schrijft hij 38 jaar diverse taken te hebben vervuld in de Geweerfabriek. Als Smit van beugels, banden, aftrekkers, storm ringen, bajonetten kapper etc. Hij woont in 1821 in de Tollenstraat huis 56  Culemborg. De brief gaat verder waaruit o.a. blijkt dat hij als zelfstandige Smit, de geweerfabriek is dan opgeheven,  in 1814-1815 laadstokken en bajonetten levert aan Delft.

Alles lezen, Genealogie Saltzherr van der Voet.

Johannes Ma(c)quine 1774-1833.

Is een geweermaker, ook als FABRIKANT vermeld wekzaam in de geweerfabriek Culemborg. Heeft ook een aangetrouwde familierelatie met Jan Goffin en Lambertus Thonus.

Een FABRIKANT heeft de leiding over zo'n 10 voor hem werkende bazen en knechten.Het lijkt erop dat hij ook zijn eigen contacten heeft met klanten. In 1797 zijn in de Culemborgse geweerfabriek 9 fabrikanten vermeld.J. Goffin Sr. B. Saltzher W. de Keijzer E. Saltzher C. de Haan J. Bomsen H. Kuijpers F.P. Roelofse en B. Terveld.

Na het opheffen van de Culemborgse wapenfabriek in 1812 wordt Johannes Maquine wapencontroleur in Mutzig en Badin? 1815-1822. In 1822 in Delft. Geweermaker 1e klasse. In 1831 Controleur bij de geweerfabriek Spangenberg in Suhl. 1883 overleden in Suhl.

Daarmee is de keur M op de slotplaat van de NL Marinepistolen geleverd door Spangenberg verklaart.

 De Geweermakers LIBERT in Nederland.

Algemeen wordt aangenomen dat de familie afkomstig is uit Luik en omgeving en met het openen van de Culemborgse geweerfabriek in 1759 daar in dienst is gekomen.

Het begint met Andries (Andreas) Libert 1737-1816 zoon van Michel Libert en Margaretha Raffij.

Andries is Rooms Katholiek en trouwt in 1761 in Culemborg met Catharina Goffen (Goffin-Gossin-Goffijn). Geboren 1745 in Luik overleden 1829 Culemborg.

Bij een bewonersopname in 1812 wordt hij vermeld als absent en Fabrikant. Blijkbaar is hij tijdelijk niet thuis. Dat Fabrikant is bijzonder.

Uit een opgave van 1 juni 1797 zijn er in de geweerfabriek werkzaam,

26 Bazen en 27 Knechts voor het handwerk van Lopensmid, Lademaker, Opsteller (Assembleerders), Slotenmaker, Kopergieter, Garniteur, Bajonetsmid, Bajonetslijper, Bajonetkapper & Krassersmid,  Lopenboorder en Slijper.

Er is 1 Directeur, 3 Commissarissen, 1 Boekhouder, 1 Visiteur, 1 Pakhuismeester, 1 Meesterknecht en 9 Fabrikanten.  Wat hiermee precies bedoeld wordt? Zouden we het nu Manager noemen? Een mogelijkheid is dat hier ,,Fabrikant" gebruikt wordt in de toenmalige betekenis. De ,,Fabrikant" van wapens verzorgd de aan en afvoer van materialen of halfproducten van en naar de thuiswerkers. Hij brengt alle bezigheden samen tot het gewenste eindproduct.

 

Militaire Jagerbuks of Jagerbus CA.1800.   Het is maar welke betiteling de voorkeur krijgt. In het Duits wordt het Jagerstuetzen of Jagerbusche en dat begint rond 1750. Het is de nieuwe tactiek met de lichte Infanterie. Ook in Nederland wordt er eind 18e eeuw aan begonnen.

Lang 97,4cm. Loop 61cm. 7 trekken/velden ca.16/17mm. Geen kolfvak. De pan mist de brug naar het aanbeeld.

Aan de voorzijde v.d.loop rest van een aanzetpunt voor een Bajonet en dat doet vermoeden, het zouden er twee moeten zijn, dat de buks zo'n 10-12cm. gekort is. Waarschijnlijk vindt dat zijn oorzaak in particulier gebruik/handel na zijn Militaire loopbaan.

Op de loop de keur het stadswapen van Culemborg. Herkomst veiling Sotheby Amsterdam 1987. Toen ontbrak de voorste 23cm. van de Lade, later aangevuld. Wel was alle metaal blank, waarschijnlijk eerder opgeschuurd. Gelukkig is wel deze stempel op de loop behouden.

In Duitsland heet het Die preußische alte Jägerkorps-Büchse 1796-1810

Lang 101,5cm. Loop 63,2cm. Kaliber ca. 17mm.   zie; Geschichte der preußischen alten Jägerkorps-Büchse 1796-1810 (waffensammler-kuratorium.de) Udo Lander. Op de slotplaat POTZDAMMAGAZ.  G.S.

8 trekken en velden. Bij de  Culemborger zijn dat er 7. De zijplaat is van hetzelfde model en de staaf om de Bajonet (Hartsvanger) op te plaatsen is nog volledig aanwezig.

Deze Pruisische buks is dus praktisch identiek aan het Nederlandse of Bataafse model. En dan wordt het lastig. In menige wapenverzameling is een Jagerbuks aanwezig in diverse maten en uitvoeringen. Het wordt graven in archieven en contracten.

Het slot van de Culemborgse Buks met duimplaat.   De trekkerbeugel en daaronder de kolfkap.

Gegevens uit de boeken/archief v.d. Culemborgse Geweerfabriek.

23-9-1794 Jagers van Bijland 460 getrokken buksen 220 paar pistolen. Op 8-1-1796 wordt aan Mozer Delft geleverd een Jagerbus zoals de Jagers van Bijland 1794.     6-4-1796 Saltzherr heeft aan v.d.Wal Den Haag een bus verkocht.   22-12-1796 Maj.Goudoever 4e Bataljon Jagers  Lt.Col. Bart Trips Groningen vraagt prijs Buksen.    24-12-1796 Lt.van Velsen Jagers van Chasse te Elst Buksen, geen hartsvangers.  27-1-1797  387 buksen á Fl.14.--  Hartvangers met gladde greep +  330 getrokken geweren met bajonet Fl.15.--. 

De Hartvangers voor de Jagerbus.

Lang 70cm. Kling 57x3cm.

Ik laat ze hier zien als voorbeeld maar voor deze is het onzeker of het wel Nederlands is. Toch heb ik ook geen ander land kunnen vinden en de herkomst is een Nederlands veilinghuis.

Voor de onderstaande is het wel duidelijk, die is Nederlands gekeurd op de greep met L onder ster en PL onder kroon. Het is de keur van Pieter Josef Libert. Hij werkt in Culemborg van 1794-1812. Delft 1814-1824 en is in 1826-1831 en 1840 in Solingen.

Het Nationaal Militair Museum noemt het Model 

Pruisisch model 1809.

Lang 63,3cm. Kling 45x3,5cm.

Hij was er nog niet die Jagerbuks in het Staatse leger maar met de opkomst van de Fransen na hun revolutie van 1789 en de daarop volgende oorlogen maken zij ook kennis via Pruissen met dit fenomeen. Helaas, zoals altijd, oorlog en er is materiaal tekort. Dus, kopen, kopen, kopen. Of er dan nog geleverd kan worden is de grote vraag.    

                                                    

E.A.H.M.J. de Beaumont, Schrijft in zijn studie het volgende erover.

Het leger geweer met de getrokken loop heeft alles te maken met de veranderende veldslag en strijd tactiek. Flankgevechten worden belangrijker en zo ook het optreden in kleinere groepen. Het is lichte infanterie de Tirailleur of de Jager. Begin 1800 wordt er besloten tot de aankoop van 13000 infanteriegeweren, 3500 getrokken jagerbussen en 3500 getrokken jagergeweren.

Maar besluiten is nog iets anders dan hebben. Er worden veel contacten gelegd en onderhandelingen gevoerd. Vaak is daarbij, Hollandse zuinigheid, het inruilen van oude geweren een belangrijk onderdeel.

Omdat het haast met de bewapening wilde maken, sloot het departement contracten met eenieder die maar wilde en kon leveren, zoals met de Luikse fabrikanten Devillers en Martiny, de Pruis Gedains en binnenlandse aanbieders als Thone, Antoine Rousseau en L. Libotté. Dit betrof zowel grote als kleine aankopen, waarbij het departement ook inging op aanbiedingen van personen die wapens op voorraad hadden die ze aan het Rijk wilden verkopen. Een contract met Thone voor levering van 5.000 cilindergeweren en 2.500 getrokken jagerbussen is een voorbeeld van het eerste. De aankoop van 70 jagerbussen en 225 burgergeweren bij de Amsterdamse geweermaker Libotté kenmerkend voor het tweede.

Publicatie van een besluit. Helaas e.e.a. was ook nog afhankelijk van een Franse exportvergunning. Ze werden gemaakt in Luik.

Jagerbuks met op de slotplaat Thone Amsterdam. Lang 114cm. Loop 75,5cm. Met kolfvak en toch een iets ander model.

jagerbuks in USA collectie. Zonder kolfvak.

Ondanks de negatieve ervaring opgedaan met Swaans, bleef het departement wapens openbaar aanbesteden. Dit bleek evenwel moeilijker dan gedacht. Pas nadat de inschrijvingstermijn voor leverantie van 2.000 cilindergeweren, 1.000 jagerbussen en 1.000 getrokken geweren al een keer verlengd was kwam in juli 1799 de Rotterdamse geweermaker J.N. Pisuisse als laagste inschrijver uit de bus. Ook hij liet de wapens in Luik produceren en om moeilijkheden met uitvoer te voorkomen, verzocht hij een bewijs dat deze voor de Republiek bestemd waren. Terwijl dit verzoek gehonoreerd werd, weigerde het departement wederom een inspecteur naar Luik te sturen. Net als bij Swaans deden zich ook hier kwaliteitsproblemen met de wapens voor, maar in plaats eerdere adviezen op te volgen, viel het departement in herhaling en werd Pisuisse slechts gelast stipt aan zijn contract te voldoen.

September 2023. Er is een jagerbuks gesigneerd op de Slotplaat Pisuisse Rotterdam op een Franse veiling aangekocht door een NL collectioneur. Identiek aan de Culemborgse versie hier besproken.

Lang 110cm. Loop72cm. Volledig in onberoerde/originele staat.

Gesigneerd of niet ?

Het is een vraag waar ik nog geen antwoord op heb. Militaire wapens gesigneerd en dat is dan standaard op de slotplaat is natuurlijk ideaal voor een identificatie. Keuren en merken en cijfers of nummers van een legeronderdeel helpen ook. Maar wat nu als dat alles ontbreekt? Dan wordt het model leidinggevend. Ik kan mij voorstellen dat, zeker in een chaotische tijd waar snelheid essentieel is, het graveren wel eens wordt overgeslagen. Ik zie wel een uitzondering. Dat is als je jezelf aanbied als potentiele leverancier. Dan stuur je natuurlijk een gesigneerd exemplaar als voorbeeld. Komt het niet tot een contract blijft het waarschijnlijk bij dat ene exemplaar. 

Op de site van Littlegun.be is een jagerbuks te zien door Jean Claude Niquet Liège. 1744-1823 en voornamelijk bekent als fbrikant van oorlogswapens.

Met de (Amsterdamse?) keur op de loop en een gesigneerde slotplaat.

Dus met deze buksen schiet het ook (letterlijk) alle kanten op maar het model is duidelijk en Naar Model te noemen.

Er is nog een tweede bekend (hieronder) van een veilingsite. Loop lang 71,8cm.

Niquet wordt niet genoemd als leverancier in de nu bekende Nederlandse contracten. Wel uit archieven in Belgie waarover hieronder meer.

Niquet wapenfabrikanten.

Daarvan zijn veel gegevens te vinden op de site van 

Van Jean Claude Niquet 1744-1823wordt vermeld, hoofdzakelijk leverancier van Militaire wapens.

En zoals alle Luikse wapenmakers, ook J.C.Niquet levert aan iedereen.

In 1778 sluit hij een contract met de Britse regering om 20.000 musketten en bajonetten.   Hij leverde ook de "Opstandelingen" van de 13 Amerikaanse koloniën.  

Dan 20.000 musketten en 1200 geweer sabels aan de regering van Verenigde Staten van België (Brabantse Revolutie) in december 1789. In dezelfde maand, 20.000 geweren en 12.000 sabels voor de Revolutionaire Raad van Luik. 1790, 1.000 cavaleriekarabijnhaken voor de Brabancons en geweren voor de draken van Tongerloo. In maart 5.000 musketten voor Oostenrijk en in mei 1.000 musketten en evenveel zwaarden voor Brabant.1791. 

De Franse regering vertrouwde hem de vervaardiging toe van 30.000 geweren vergelijkbaar met het Model 1777 met bajonetten, met een snelheid van 2.000 per maand. In augustus 1796 leverde hij 2.417 zwaarden en 300 bajonetten voor de 14th Light Infantry (Demi Brigade)  Nederlands. Dus linksom of rechtsom, het maakt niets uit. Er wordt geleverd. Daar komt voor fabrikant Jean Claude Niquet een einde aan als de Fransen het monopolie van de wapenproductie geven aan Jean Gosuin. 

De gegevens hierboven zijn van contracten uit archieven en of werkelijk alles geleverd is lang niet zeker. Eerder onwaarschijnlijk. Dan wordt het zoeken naar reële stukken en is dit geweer leuk om te zien.

Lang 148cm. Loop 108cm. Kaliber 18mm.

Op de slotplaat J.C.Niquet.

Het geweer is in slechte staat. Veel houtwormgaten en pitting (roest) op alle metalen delen.

Dat is jammer maar heeft ook een groot voordeel. Onberoerd, alles origineel!

De vormgeving van de wat benauwde trekkerbeugel de voorkant en de staart kom je vaker tegen en dan in het bijzonder bij de schutterskorpsen uit de Nederlandse patriotten periode 1783-1787.

Wat ook geld voor de kolfplaat met zijn lang uitlopende bovenzijde en zijn achterste schroeven met dikke kop.

De voorband met de uitlopende laadstokgeleider doet dan weer Oostenrijks aan.

En dan dit pistool Ook van J.C.Niquet. Ik zou het toch een typisch Nederlands model willen noemen.

Zijn er tot nu toe op het internet met Nederlandse archieven niet meer contracten met Niquet te vinden. Onderstaand boek verteld toch iets.

Het is de tijd van de Bataafse Republiek en er is niets nieuws onder de zon. Wat moet zo'n buitenlander op onze Hollandse markt?

Het is een eenzijdige en wat bekrompen visie want heel veel spul werd ook door de in Nederland gevestigde wapenleveranciers samengesteld uit onderdelen of in zijn geheel gekocht in Luik.

Steeds moeten we het tijdsbeeld letterlijk in beeld houden. Wapenfabrikanten of leveranciers waren niet perse ook de makers. Daarvoor werden verschillende handwerkslieden ingezet. De Culemborgse geweerfabriek is in Nederland dan een uitzondering te noemen en ook in andere landen komt fabrieksmatig werken op. Heel langzaam wordt het thuiswerken verplaats naar gezamenlijk werken in een gebouw. 

Het blijft spannend en we gaan verder met de Nederlandse gegevens.

Vervolgens werd eerst het contract met Devillers geannuleerd en
in januari 1800 werd een nieuw met hem gesloten contract goedgekeurd voor 6.000 geweren en 1.500 jagerbussen. 

. Ondanks dat er behoorlijke aantallen wapens in Culemborg en Luik waren aanbesteed, kampte het leger nog steeds met tekorten. Daarom machtigde het Uitvoerend Bewind begin 1800 J.J. Cambier, die Pijman in maart als agent van Oorlog was opgevolgd, tot aankoop van 13.000 infanteriegeweren, 3.500 getrokken jagerbussen en 3.500 getrokken jagergeweren. Omdat die onderhands bij vertrouwde lieden moesten worden aanbesteed, moest Paravicini de Capelli de order gelijk verdelen onder Thone, Pisuisse, Devillers, Martiny.

Het blijft een hoop gedoe. Dat aanbesteden geeft dan wel de laagste prijs maar evenzo een kwaliteit vol kritiek. Swaans en Pisuisse worden daarbij als voorbeeld genoemd. Veel van de door hun geleverde wapens waren afgekeurd en de meeste slordig en onachtzaam afgewerkt.

De prijs moet omhoog. Culemborg vraagt Fl.14,24. Het wordt tenslotte Fl. 14.--. 

 

 Voorlopige conclusie.

Ook nu weer, het is een chaos. Hollandse zuinigheid geeft slechte resultaten. De variatie in modellen is flink. De basis is wel steeds gelijk en dan zijn er blijkbaar 2 modellen standaard. Zonder en met kolfvak. Diverse leveranciers een meestal geheel of met onderdelen Luiks fabricaat.

Culemborgs vuursteenpistool.

 

 

 

Lang 380mm.

Loop 215mm. Kaliber 18mm. Slot 130mm met ijzeren pan.

Op de tegenplaat van het slot X - No 78.
Er naast in het hout  LG  Dit stempel komt ook voor in het hout van een jagerbuks met op de loop het stedenwapen/stempel van Culemborg. 
DK = Dumolin Kuilenburg? Hij wordt vermeld in 1797 als werkend bij de geweerfabriek in Culemborg.
7 8 Betekenis mij niet bekend. Jaartal?        


 Op  het slot de gekroonde stempel en kuilenburg. Het lijkt wel of er nog iets overheen gestempeld is. Helaas niet duidelijk genoeg.

 
De herkomst van het pistool is Minden in west Duitsland zo'n 125km ten oosten van Enschede. Bij verwerving is het in volkomen onberoerde vuile staat.
De bovenste haanlip en het onderste stuk van de kolf ontbreken.(zie onderste foto) Dat is gerestaureerd. De staat waarin het pistool zich bevond doet veronderstellen dat het ter reparatie in een depot of herstelwerkplaats is terecht gekomen. Daar is vergeten en nu weer is teruggekomen in het land van herkomst.

In verzamellaarskringen zijn mij 2 gelijke exemplaren bekend.
Dit pistool lijkt erg op het NL vuursteenpistool M 1815. 

 

 Vuursteen pistool M 1807.
Lang 430mm loop 260mm kaliber 18mm.
Op de slotplaat gestempeld met D M (David Maritz 1798-1809) en KULENBURG  onder kroon.

 

 

 

 Hieronder een vuursteenpistool van onbekende maker. Lang 40 cm. Loop 22,5cm. Kaliber 17,5mm.

 

Er zijn twee kenmerken die ook gebruikt worden op Culemborgse pistolen. De zijplaat v/h/ slot komt veelvuldig voor. De kolfkap, daar is een koppel bekent met gemerkt slot stempel Culemborg.

 

Het pistool is stevig gerestaureerd/schoongemaakt. De lade en de twee loopbanden waren volledig verdwenen. Resultaat, een fantasie toevoeging. Dat kan beter als er een 2de exemplaar bekend wordt. Wel zonder laadstok wat inhoud dat de laadstok voor de karabijn en het pistool los aan het zadel meegevoerd werd.

 Vuursteenpistool door Jean Dusseau Culemborg. Omstreeks 1770.

 Jeran Dusseau is directeur/eigenaar van de geweerfabriek Culemborg in de periode 1759-1777.

 

 

Lang 36cm. Loop 21cm. Kaliber 15mm.

Dat hij privé signeerd ook als Directeur van de geweerfabriek is niet ongewoon. Doet mee met de mode van merken op zijn Spaans. De grote stempel, JD onderkroon.

Ook de stadskeur, het wapen van Culemborg krijgt een plekje op de zijkant van de loop.

En nu?

Er is nog volop ruimte in mijn blog. Het uitgangspunt is de wapenfabriek Culemborg. Daar zijn heel wat soorten en modellen gemaakt. Culemborg maakte alles. Natuurlijk kan ik de standaard modellen hier laten zien maar die kunt u veelal in de boeken en op het internet vinden. Toch is nog veel onbekend. Het zou fijn zijn als U dat ook laat zien. Dat kan via mijn blog. 

In de archieven van de Culemborgse geweerfabriek komen we verschillende namen tegen die in verbinding staan met de wapenfabricage.

1764. Jan Bosset Luik. Jan Maliman Rotterdam Poeder. Weduwe Jan Knecht en Co Solingen Bajonetten. Lambert Coffin fils.Luik.

1766. Bosset L.Goffin en zoon voor zilvergarnituur. 

1768. Jan Baas Verdonk geweermaker te Middelburg. Pieter Langenhals debiteur. S.Mans veld. J.Bosset. J.Wofers.

1779. Pisuisse Mr. Geweermaker.In 't Lange??? Den Haag. L. Constant levert houten. P.Langenhans Gorichem. Hendrik Stekerbrand Den Haag Haarlemmer Houttuinen 100 geweren.

1781. Jan Baas Verdonk.Middelburg.

1783 Lambertus Thone geeft opdracht aan Pieter van Solingen te leveren 2000 gewerenmet toebehoren. Het gaat hier om het contract met Utrecht.

1784.J de Heus. Wordt een grote leverancier van Sabels en Degens. P van Knapen. J.Frank Amsterdam. L Constant Rotterdam. Thonus Groningen. J.Bury Luik. Ertell. Thone. Tomson.

1785 Jean Gillon. Lambert Thone Amsterdam.Johan Dirk Fokkenberg Utrecht

1789 Ertell. J.Bury Luik.

1794.Yhonus Groningen. Jac Willemsen Rotterdam (Handelaar) Theodorus Perez. Gasthuis Molensteeg Amsterdam. Hij wordt gevangen gezet en zijn boedel opgenomen.= o.a 73 pistolen een flink aantal snaphanen v.d. schutterij met diverse wijknummers. 2 windroerwn. 7 jachtgeweren. 1 sabel, 8spontons 11 sabels en 2 degens. Het zal zijn reparatiewerk en winkelvoorraad zijn. Thone Tomson.

1795 J.Frank J.Perez Solingen levert 100 sabels schutterij. Bruns lademaker overleden.

1796 Paravicini (di capelli) inspecteur der magazijnen. Fokkenberg Utrecht.

Thone Amsterdam Pistool houten.

1797 Perez heeft 2 kisten met hartvangers gestuurd voor de Bataafse Jagers. Thone. Tomson.

In 1797 worden de volgende fabrikanten vermeld. J.Goffin Sr. B.Saltzher. W.de Keijzer. E.Satzher. C.de Haan. J.Bomsen. H.Kuijpers. F.P.Roelofsen. B.Terveld.

Het is mij niet helemaal duidelijk wat de positie fabrikant inhoud. Binnenhalen, aannemen en uitvoeren  van bestellingen.  Zo wordt ook Libert op zeker moment genoemd als fabrikant.

Contact, Mail.        wjmschaatsenberg@hotmail.com 

 

 

Blog vinden.

Andere blogs. Kopieeer onderstaande https links in Google.

 

Tomson geweermaker Rotterdam, Luik.

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/een-familie-van-wapenmakers-tomson-uit.html

Thone Amsterdam.

https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/amsterdam-geweermakers.html

van Knapen Utrecht fa, Mansvelt.

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/van-knapen-geweermakers-in-utrecht.html

Delincee Amsterdam

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/geweermakers-amsterdam.html

Tomson Rotterdam Luik.

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/een-familie-van-wapenmakers-tomson-uit.html

Erttel Amsterdam.

https://wapenverzamel.blogspot.com/2024/10/geweermaker-erttel-172728-dresden-1794.html

Culemborg geweerfabriek.

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2022/05/geweerfabriek-culemborg.html

Ketland Kinsbergen.

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2018/09/donderbus-pistool-ketland-admiraal-van.html

Cleerens sabel.

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2017/11/generaal-majoor-jbcleerens-en-zijn.html

Orde van de Unie Napoleon Degen

.https://wapenverzamel.blogspot.com/2016/04/degen-orde-van-de-unie-lodewijk.html

Geweren Pistolen divers.

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2016/04/van-gumster-geweren-pistolen-sabels.html

Sabels Degens Staatse leger.

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2016/03/garde-cavalerie-sabel-uit-de-tijd-van.html

Theater Sabel Degens Maskerade.

 https://wapenverzamel.blogspot.com/2016/02/antieke-wapens-sabel-dolk-degen-zwaard.html

 Wapenmakers Knoops Stok Rotterdam.

https://wapensverzamel.blogspot.com/2024/10/a.html

Degens.

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2024/06/antieke-wapens-blanke-wapens.html

Klingen met datum Nederland.

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2024/06/antieke-blanke-wapens-in-nederland.html

 Hollandse Brigade te Wight 1799-1802. 

https://wapensverzamel.blogspot.com/2022/09/engelse-of-britse-sabels-in-nederlandse.html

HET ERESABEL VAN KAPER KAPITEIN JARRY Vlissingen uit 1782

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2022/08/blog-post.html

Verzameling kinder wapens.

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2021/10/degens-en-geweren-voor-kinderen-en.html

 Aislabie pistolen zilver.

https://wapensverzamel.blogspot.com/2020/12/zeldzame-set-antieke-duelleerspistolen.html

 Sabel Denemarken Napoleon.

https://wapensverzamel.blogspot.com/2019/12/sabel-denemarken-en-noorwegen-1789-1814.html

Marine Sabels Degens Pistolen.

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2019/01/nederlandse-marine-sabels.html

Sabel M.1912 Nederlandse SS.

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2016/08/het-wandelsabel-m1912-als-officiers.html

Nederlands Indie Donderbus Atjeh. Geweer. Padri geweer.

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2016/02/vuursteen-geweer-uit-nederlands-indie.html

Günther Dordrecht. Winkelier in wapens. Sabel.

https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/12/politie-sabel-gunther-dordrecht.html

 Utrechtse Patriotten 1783-1795 en als Vluchtelingen in Noord Frankrijk.

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/12/patriotten-en-vluchtelingen-1783-1795.html

 Fokkenberg Utrecht

https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/11/fokkenberg-uit-utrecht-een-winkelier-in.html

SNAPHAAN GEWEREN UIT MAROKKO JEZAIL, KABYLA, MOUKHALA,  AFEDALI.

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/11/jezail-kabyle-moukhala-snaphaan-geweer.html

British sword Pattern 1803. In dienst van Nederland en Oranje. Koning Willem II.
 

https://wapensverzamel.blogspot.com/2015/10/peninsular-war-sword.html

Marechaussee of Gendarmerie Pistool  M.1801.
Door David Maritz en L.Droixhe 

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2014/12/marechaussee-of-gendarmerie-pistool-m.html

 Dutch flintlock pistols. Nederlandse Cavalerie Pistolen rond 1750.

 https://wapensverzamel.blogspot.com/2014/12/antique-weapons-nederlandse-antieke.html

 

Heeft U extra gegevens, opmerkingen etc. hoor ik dat graag van U.

wjmschaatsenberg@hotmail.com

Al mijn Blogs vinden.

Google, Blog Schaatsenberg

Of voor de andere serie 

Google, Blog Schaatsenberg Theater.

Gevonden, gebruik de mogelijkheden op de zwarte balk bovenaan.

Daar zijbalk aangeklikt vindt U meer. 

Of met de curser naar de zijkant rechts bovenaan de Blz. voor vertalen of archief.   

Vragen? Mail wjmschaatsenberg@hotmail.com Geen enkel probleem ik doe altijd mijn best om antwoord te geven.

 

Find all my Blogs.Google, Blog Schaatsenberg

Or for the other series Google, Blog Schaatsenberg Theater.

Found, use the options on the black bar at the top.Click on the sidebar there and you will
find more. Or with the cursor to the side at the top right of the page. for translation or 
archive.

 

Vragen? Mail wjmschaatsenberg@hotmail.com Geen enkel probleem ik doe altijd mijn best om antwoord te geven.